ÇOK PARTİLİ SİYASAL SİSTEMDE ‘‘SEÇİM’’
ÇOK PARTİLİ SİYASAL SİSTEMDE ‘‘SEÇİM’’
Çok partili siyasal sistem, demokratik katılım hakkının bir gereği olarak çeşitli grupların temsil edilebilmesine, her türlü fikir ve anlayışın kendisine sonuç bağlanan özgür ve meşru bir zeminde tartışılabilmesi ve ülke yönetiminde söz sahibi olabilmesine olanak sağlayan bir sistemdir. Çoğunlukçu katılım düzenini oluşturmak adına devletin demokrasi kanalıyla, etkin ve ulusal egemenliği muhafaza edecek bir anlayış ile denetlenmesi; ülke yönetiminin tek bir siyasi grup ve düşüncenin hegemonyasına bırakılmasına imkan vermemektedir. Demokratik katılım hakkı ise ‘’seçim’’ ile kullanılmaktadır.
ANAYASAL BİR KAVRAM VE SİYASİ BİR TERİM OLARAK ‘‘SEÇİM’’
Bir kamu görevini yürütecek kişi ya da kurulun, ilgili seçmenlerce birden çok sayıda aday arasından yapılacak tercihlerle belirlenmesidir. Anayasa’nın ikinci kısım, dördüncü bölüm, siyasi haklar ve ödevler başlığı altında düzenlenen maddelere göre ‘’Türk vatandaşlarına tanınan bir hak’’ ve aynı zamanda bir ‘’ödev’’ olarak öngörülmüştür.
· Genel seçim, bir ülkenin birincil yasama organı için yapılan ve bu organın üyelerinin tamamının ya da çoğunun seçilmiş olduğu seçimdir. 14 Mayıs 2023 Genel Seçimi, Cumhurbaşkanı seçiminin ilk turu ile aynı gün yapılacak ve 28. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 600 yeni üyesinin seçileceği seçimdir.
· Yerel seçim, bir bölgedeki il ve ilçe yönetimini yani mahalli idareleri seçmek için gerçekleştirilen seçimdir. Türkiye’de mahalli idarelerin seçimleri beş yılda bir mart ayının son pazar gününde yapılır. Genel seçimlerden farklı olarak yurt içinde yaşayan seçmenler oy kullanabilirler.
· Ara Seçim, meclis üyeliklerinde boşalmalar olması durumunda gidilen seçim türüdür. Bir seçim döneminde bir defa ara seçime gidilebilir ve genel seçim üzerinden otuz ay geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ara seçim kararını TBMM verir. Meclisteki üye tam sayısının %5’inin boşalması durumunda (yani 600 milletvekilinden 30’u) üç ay içinde ara seçime gidilmesi yönünde karar verilir. Ancak genel seçimlere bir yıl kala ara seçim yapılamaz. Buna ek olarak bir ilin ya da seçim çevresinin mecliste hiç üyesi kalmaması durumunda, boşalmayı takip eden doksanıncı günden sonraki ilk pazar günü o seçim çevresi özelinde ara seçim yapılır.
Anayasa İlgili Hükümleri ile Seçme ve Seçilme Hakkı Tanınan Gruplar
Anayasamız ‘vatandaşlar’ ifadesini kullanarak bu haklardan her Türk vatandaşının yararlanabileceğini hüküm altına alırken vatandaş olmayanlar açısından bu hakların kullanımına sınır getirmiştir.
Buna ek olarak bazı hallerde vatandaşın bu hakları kullanımını sınırlamıştır. Bu haller Anayasa’nın 67. maddesinde sınırlı olarak sayılmıştır.
Anayasa Seçme, Seçilme ve Siyasî Faaliyette Bulunma Hakları başlıklı Madde 67
‘’Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasî parti içinde siyasî faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir.
On sekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasına katılma haklarına sahiptir.
Bu hakların kullanılması kanunla düzenlenir.’’
‘’…Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askerî öğrenciler, taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar. Ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde oy kullanılması ve oyların sayım ve dökümünde seçim emniyeti açısından alınması gerekli tedbirler Yüksek Seçim Kurulu tarafından tespit edilir ve görevli hâkimin yerinde yönetim ve denetimi altında yapılır…’’
A) SEÇİM SİSTEMLERİ
Seçme hakkını kullanırken esas alınan usuller, seçimin doğuracağı siyasal sonuçlar bakımından oldukça önem arz etmektedir. Uygulanacak olan seçim sistemi temsilin türünü, oranını, etki alanını, adalet ve demokrasinin ne derece sağlanacağını belirlemekte büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle siyasal hayata yön veren seçimleri şekillendiren seçim sistemlerinin genel olarak incelenmesinde fayda vardır.
Bunlar:
a) Çoğunluk Sistemi
b) Nispi Temsil Sistemleri
c) Karma Sistemlerdir.
a) Çoğunluk Sistemi
Bu sistemde verilen oyların çoğunluğunu almış olan parti kazanmış olur ve belirli bir seçim çevresinden kaç milletvekili çıkacaksa bu milletvekillerinin tamamı oyların çoğunluğunu alan parti tarafından çıkartılır.
Mutlak Çoğunluk Sistemi
Burada o seçim çevresinde kullanılacak oyların yarısından bir fazlasının alınması gerekmektedir. Misal bir seçim çevresinde 10.000 oy kullanılacaksa bu oyların 5.0001’ini alan siyasi parti o seçim çevresini kazanmış olur ve oradaki tüm milletvekilleri bu partiden çıkar.
Basit Çoğunluk Sistemi
Burada oylamaya katılan partiler arasından en çok oyu alan parti kazanmış olur. Mutlak çoğunluktaki gibi oyların nispi çoğunluğu yani yarısından bir fazlasını sağlama şartı aranmaz.
Nitelikli Çoğunluk Sistemi
Adından da anlaşılacağı üzere bu sistemde mutlak bir oy çoğunluğu değil belirlen oranlar dahilinde oyların çoğunluğunu sağlayan parti kazanır. Misal toplam oyun 2/3’sini sağlaması gibi.
Bu sistem hesaplama bakımından her ne kadar basit olarak görülse ve yönetimde istikrarlı hükümetlerin kurulmasına hizmet etse de tam manasıyla demokratik bir sistem olarak nitelendirilemez. Çünkü demokrasinin ‘herkesin temsil edilebilirliği’ niteliğinden kopuktur. Sadece oyların çoğunluğunun hüküm ifade ettiği, diğer oyların ise temsilde herhangi bir kıymetinin kalmadığı bir sistemdir.
b) Nispi Temsil Sistemi
Nispi temsil veya oransal temsil sistemi, siyasi partilerin veya adayların aldığı oyun parlamentoda orantılı olarak yansıtıldığı seçim sistemidir. Bu sistemde partiler aldıkları oy oranında milletvekili çıkarırlar.
Bu sistemde partiler mecliste aldıkları oy oranında koltuk elde ederler. Bu nedenle çoğulcu demokrasiye hizmet eden daha adil bir sistemdir. Tüm ülkede kullanılan oyları esas alarak yani bir nevi seçim çevresini geniş tutarak temsilde adalet ilkesine hizmet etmektedir. Temsilde adalet ilkesi, seçmen iradesinin oylarla orantılı bir şekilde mecliste yansıtılmasıdır. Yine bu sistemin de çeşitli uygulanış türleri bulunmakla birlikte teknik hesaplamalara girmemek amacıyla isimlerinden bahsetmekle yetinilecektir.
i. Listeli nispi temsil sistemi
ii. Devredilebilir tek oy sistemi
iii. Karma üyeli nispi temsil sistemi
c) Karma Sistemler
Çoğunluk sistemleri ile nispi temsil sistemlerinin özelliklerini bünyesinde barındıran sistemlerdir.
C) ÜLKEMİZDE UYGULANAN SEÇİM SİSTEMLERİ
· Liste Usulü Çoğunluk Sistemi
Türkiye tarihindeki ilk çok partili seçimlerden 27Mayıs 1960 Darbesine kadar uygulanmış olan sistemdir. Yukarıda da kısaca değinildiği üzere her bir seçim çevresi için partilerin oluşturduğu listelerden en çok oyu alan partinin listesi kazanmış olur.
· Milli Bakiye sistemi
Sadece 1965 seçimlerinde uygulanmış olan sistemdir.
Seçim bölgelerindeki artık oylar toplanarak ülke genelindeki partilerin oylarına dağıtılması şeklinde uygulama alanı bulmuştur. Bu sayede az oy alan partilerin de mecliste temsili mümkün olabilmiş ancak bu sistem mecliste birden çok küçük partinin bulunması sonucu hükümetin kurulamaması gibi sorunlar meydana getirmiştir.
· D’Hondt Sistemi
Türkiye’de 1965 seçimleri hariç 1961 yılından itibaren uygulanan sistemdir.
Bir seçim bölgesinde partilerin aldığı oy miktarı, o bölgenin milletvekili sayısına ulaşana kadar 1'den başlayarak bölünmesi sonucu bu bölünmelerle elde ettikleri sayılar en çoktan en aza dizilip milletvekili sayısı dağıtılması şeklinde uygulanan sistemdir.
D) SEÇİM BARAJI
Seçimlerde kanuna göre belirlenmiş oy oranları nispetinde oya sahip siyasi partilerin meclise girmesini sağlayan uygulamadır.
12 Eylül 1980 Askerî Darbesinden sonra seçim barajı (10 Haziran 1983 tarihli 2839 sayılı kanunla) %10 seviyesine yükseltilmiştir. Seçimlerde % 10 olarak uygulanan ülke seçim barajı 31 Mart 2022 tarihinde % 7'ye indirilmiştir.
%7’lik sınır partilerin kuracakları ittifakların oyları toplamı için de geçerli olup ayrı ayrı değerlendirme kapsamına alınmayacaklardır.
Seçim barajı uygulamasının siyasi partileri ittifak kurmak noktasında bir birlikteliğe götürebilmektedir. Çünkü barajı tek başına geçemeyecek olan partiler ittifak sayesinde barajı geçebilecek ve meclise girebileceklerdir.
E) GÜNÜMÜZDE TÜRKİYE’DE UYGULANAN SEÇİM SİSTEMİ
Türkiye’de uygulanan sistem nispi temsil sisteminin d’Hondt usulüdür.
Anayasa
Madde 77- Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır.
Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir.
Cumhurbaşkanlığı seçiminde birinci oylamada gerekli çoğunluğun sağlanamaması halinde 101’inci maddedeki usule göre ikinci oylama yapılır.
Seçim, Anayasa madde 67/2’de de belirtildiği üzere tek dereceli olarak yapılmaktadır.
Madde 67/2- Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetimi ve denetimi altında yapılır.
Derece sistemleri çift derece ve tek derece olmak üzere ikiye ayrılır. Tek derece sisteminde seçmenler yöneticilerini, kullandıkları oylarla doğrudan seçmektedirler. Çift dereceli ya da diğer adıyla iki dereceli seçim ise seçmenler önce ikinci seçmen adı verilen bir grup seçmeni seçerler. Temsilciler daha sonra bu ikinci seçmenler tarafından seçilir.
Anayasada da belirtildiği üzere Türkiye’de doğrudan demokrasinin görünüş biçimi olan tek dereceli sistem uygulanmaktadır.
Madde 101/5- Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların tamamını alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir.
F) Siyasi Partilerin Seçimlere Katılması
Siyasi Partiler Kanunu
Madde 36- Siyasi partilerin seçimlere katılabilmesi için illerin en az yarısında oy verme gününden en az altı ay evvel teşkilat kurmuş ve büyük kongrelerini yapmış olmaları şarttır.
Bir ilde teşkilatlanma, merkez ilçesi de dahil o ilin ilçelerinin en az üçte birinde teşkilat kurmayı gerektirir.
Parti Adaylarının Tespiti:
Madde 37– Siyasi partiler, milletvekilliği genel veya ara seçimlerinde, adaylık için müracaat eden ve adaylığı uygun bulunanlar arasından, adayların tespitini; serbest, eşit, gizli oy, açık tasnif esasları çerçevesinde, tüzüklerinde belirleyecekleri usul ve esaslardan herhangi biri veya birkaçı ile yapabilirler.
Siyasi partiler, ön seçim ya da aday yoklaması yaptıkları seçim çevrelerinde, toplam olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının % 5'ini aşmamak üzere (yani 30 aday), ilini, seçim çevresini, aday listesindeki sırasını, ön seçim veya aday yoklaması tarihinden en az on gün önce Yüksek Seçim Kuruluna bildirmek koşuluyla merkez adayı gösterebilirler.
Siyasi Partilerde Aday Adaylığı ve Merkez Adaylığı
Madde 40– Bir kimse, aynı zamanda, önseçimlerde ve merkez adaylığında değişik siyasi partilerden veya aynı partiden, aynı seçim için birden fazla seçim çevresinden önseçime katılamaz.
Bir kimse, bir partiden önseçim veya merkez adaylığı yoklamasına katıldıktan sonra başka bir partiden merkez adayı gösterilemez ve partisinden istifa etmedikçe bağımsız aday olamaz.
G) Seçim Kanunu Kapsamında Milletvekilliği Seçimi
TBMM’deki milletvekili sayısı 600’dür.
On sekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı milletvekili seçilebilir.
Milletvekili seçimleri nispi temsil sistemine göre ve tek dereceli olarak yapılır. Yani seçmenler kullanacakları oylarla milletvekillerini doğrudan seçerler.
Seçim öncesinde ülke seçim bölgelerine ayrılır. Bir seçim bölgesinden bir milletvekili çıkabileceği gibi birden fazla milletvekili de çıkabilir.
Milletvekilli sayılarına göre seçim bölgeleri;
- Çıkaracağı milletvekili sayısı 18'e kadar olan iller, bir
- Çıkaracağı milletvekili sayısı 19'dan 35'e kadar olan iller, iki
- Çıkaracağı milletvekili sayısı 36 ve daha fazla olan iller ise üç seçim çevresine bölünür.
Bu seçim çevreleri, numara sırasına göre adlandırılır.
H) 6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu Kapsamında Cumhurbaşkanı Adaylığı
Madde 6- Kırk yaşını doldurmuş ve yükseköğrenim yapmış Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip her Türk vatandaşı Cumhurbaşkanı seçilebilir.
Madde 7-
1- Cumhurbaşkanlığına;
a) Siyasi parti grupları,
b) En son yapılan milletvekili genel seçiminde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partiler,
c) En az yüz bin seçmen, aday gösterebilir.
2- Aday gösterilmek, kişinin yazılı muvafakatine bağlıdır.
3- Aday gösterme süresinin sona erdiği tarihten itibaren hiçbir şekilde yeni aday gösterilemez.
Madde 8-
1-Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunan siyasi partiler grup kararıyla, diğer siyasi partiler ise tüzüklerinde gösterilen yetkili organlarının kararıyla Cumhurbaşkanlığına aday gösterebilirler.
2-Yüksek Seçim Kurulu tarafından ilân edilen süre içinde, adayların isimleri, muvafakat belgeleri ve gerekli diğer belgelerle birlikte Yüksek Seçim Kuruluna başvurularak aday gösterilmiş olur. Her siyasi parti veya parti grubu ancak bir aday için başvuruda bulunabilir. Bir kişiyi birden fazla siyasi parti grubu veya siyasi parti aday gösterebilir.
İ) SEÇİM DÖNEMİ
Seçim Kanunu
Madde 6- Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçimleri beş yılda bir Cumhurbaşkanı seçimi ile birlikte aynı gün yapılır. (genel seçim)
Seçimin başlangıç tarihi, bir önceki seçimin yapıldığı tarihten itibaren beş yılın dolmasından önceki son pazar günü olan oy verme gününden altmış gün öncedir.
Adaylık
Madde 12– Bir siyasi partiye mensup olsun veya olmasın seçilme yeterliğine sahip her Türk vatandaşı bu Kanun hükümlerine göre (seçim kanunu) milletvekilliğine adaylığını koyabilir.
Siyasi Partilerin Adayları ve Bağımsız Adaylar:
Madde 16 – Siyasi partiler anlaşarak müşterek liste halinde aday gösteremezler.
Siyasi partilere kayıtlı olmayan kimselerin, herhangi bir siyasi parti tarafından aday gösterilmeleri, kendilerinin yazılı muvaffakatlarine bağlıdır.
Bir kimse aynı zamanda değişik siyasi partiden veya aynı partiden aynı seçim için birden fazla seçim çevresinden aday olamaz, aday gösterilemez ve seçilemez.
Bağımsız adaylar da, aynı seçim için birden fazla seçim çevresinde aday olamaz ve seçilemez.
Bir kimse Cumhurbaşkanlığına ve milletvekilliğine aynı anda aday olamaz ve aday gösterilemez.
Seçime katılma yeterliliği taşıyan siyasi partiler dilerlerse ittifak kurarak seçime katılabilirler. İttifak kuran siyasi partiler ortak bir liste değil kendi aday listelerini çıkarırlar.
Kurulan ittifak doğrultusunda hazırlanan ittifak protokolü, genel başkanların imzalarını da içerecek şekilde seçimin başlangıcından itibaren yedi gün içinde Yüksek Seçim Kurulu’na teslim edilir.
Siyasi partiler, aday listelerinin teslim edilmesi için belirlenen tarihten üç gün öncesine kadar, Yüksek Seçim Kuruluna bildirimde bulunmak suretiyle ittifaktan vazgeçebilirler. Bu durum, Yüksek Seçim Kurulunca aynı ittifak içerisindeki diğer siyasi partilere derhal bildirilir. Vazgeçme halinde, ittifak diğer partiler arasında devam eder. İttifaktan vazgeçmenin bildirilmesini takip eden gün saat 17.00’ye kadar, ittifak içerisindeki diğer siyasi partiler ittifak protokolünü değiştirebilir veya ittifaktan vazgeçebilirler.
Adaylık için görevden çekilmesi gerekenler Seçim Kanunu madde 18’de sayılmıştır.
Görevden çekilmeye ilişkin usuller ise devamı maddesinde belirtilmiştir.
Siyasi Partilerin Aday Listelerini Vermeleri
Madde 20– Siyasi partilerin genel merkezleri, seçime katılacakları seçim çevrelerine ait aday listeleri Yüksek Seçim Kuruluna alındı belgesi karşılığında ön seçim gününden en geç on gün sonraki gün, saat 17.00'ye kadar verirler.
Yüksek Seçim Kurulu, bunları derhal il seçim kurullarına bildirir ve bütün siyasi partilerin aday listelerini Resmi Gazete ve radyo ile ilan ettirir. İl seçim kurulları da kendi çevrelerine ait olanları alışılmış araçlarla geçici listeler halinde ilan eder.
Bağımsız Adayların Müracaatı
Madde 21– Bağımsız milletvekili adaylığı için yapılacak başvuru, adayın milletvekili seçilmek istediği çevrenin il seçim kurulu başkanlığına, bu Kanunun adaylık için aradığı şart ve nitelikleri taşıdığını belirten bir yazı ile yapılır. Kurul başkanlığı başvurunun alındığına ilişkin bir belge verir ve derhal Yüksek Seçim Kuruluna duyurur. Yüksek Seçim Kurulu bu başvuruları, il seçim kurulları da kendi çevrelerine ait olanları, alışılmış araçlarla geçici listeler halinde ilan ederler.
Adaylara İtiraz:
Adayların geçici olarak ilanından itibaren iki gün içinde il seçim kuruluna itiraz edilebilir. İl Seçim Kurulu itirazları en geç iki gün içinde karara bağlar.
Yüksek Seçim Kurulunun bu kararlarına karşı iki gün içinde itiraz edilebilir. Bu halde Yüksek Seçim Kurulu, üç gün içinde ve en geç kesin aday listelerinin ilanı gününe kadar bu itirazları karara bağlar.
Madde 25– Aday listelerinin kesinleştiği tarihten, oy verme günü saat 17.00'ye kadar ölüm veya istifa nedeniyle aday listelerinde meydana gelecek eksilmeler, listelerin tamamlanmasını gerektirmez. Ancak, aday listelerinde yukarıdaki nedenlerle boşalma olması halinde listedeki adaylar liste sırasına göre kaydırılmak suretiyle boşalan yerler doldurulur.
Oyların Kullanılma Şekli
Madde 28/2- Seçmen, "Evet" mührünü sadece tercih ettiği siyasî partiye veya varsa yalnızca oy vermek istediği bağımsız adaya ait özel daire içine basmak ve oy pusulasını zarfa koymak suretiyle oyunu kullanır.
Geçerli Oyların Hesabı
Madde 29- Bir seçim çevresinde seçime katılan siyasi partinin 28’inci maddenin ikinci fıkrası uyarınca almış olduğu geçerli oyların toplamı siyasi partinin o seçim çevresinde almış olduğu geçerli oyu gösterir.
Seçime İttifak Olarak Katılan Siyasi Partilerin Oylarının Hesabı
Seçime ittifak halinde katılan partiler, tek başlarına aldıkları oylara ittifakın aldığı ortak oylardan gelen payın ilave edilmesiyle hesaplanır. Bu pay, siyasi partilerin tek başlarına aldıkları oyun toplam oya bölünmesi ile ortaya çıkan katsayının, ittifakın ortak oyu ile çarpımı elde edilen sonuçtur.
Genel Baraj ve Hesaplanması
Madde 33- Genel seçimlerde ülke genelinde, ara seçimlerde seçim yapılan çevrelerin tümünde, geçerli oyların %7’sini geçmeyen partiler milletvekili çıkaramazlar. Seçim ittifakı yapılması halinde, %7’lik barajın hesaplanmasında ittifak yapan siyasi partilerin aldıkları geçerli oyların toplamı esas alınır ve bu siyasi partiler için ayrıca baraj hesaplaması yapılmaz. Bir siyasi parti listesinde yer almış bağımsız adayların seçilebilmesi de listesinde yer aldığı siyasi partinin ülke genelinde ve ara seçimlerde seçim yapılan çevrelerin tümünde yüzde yedilik barajı aşması ile mümkündür.
İl seçim kurulları, yukarıdaki maddeye göre, birleştirme tutanağını düzenledikten sonra sonuçları en seri şekilde telgrafla, ayrıca telefon veya telsizle Yüksek Seçim Kuruluna bildirirler.
Yüksek Seçim Kurulu, bütün illerden bu şekilde alınan bilgilere göre, Türkiye genelinde geçerli oyların toplamını yapar ve her siyasi partinin ve ittifakın aldığı geçerli oy toplamını genel geçerli oy toplamına bölerek, siyasi partilerin ve ittifakların ülke genelinde aldığı oy yüzdesini hesaplar ve yüzde yedilik barajı aşan siyasi partilerin ve ittifakların isimlerini il seçim kurullarına bildirir ve ilan eder.
Bu ilandan sonra, bir veya bir kaç seçim çevresinde, seçimin iptaline karar verilmesi ülke genelinde alınan oy yüzdesinin yeniden tespitini gerektirmez.
Milletvekili seçilenlerin Yüksek Seçim Kuruluna bildirilmesi ve tutanakların verilmesi
Madde 36– Milletvekili seçilenler belli olur olmaz, seçilenlerin ad ve soyadları ve parti adayı iseler mensup oldukları siyasi parti, il seçim kurullarınca en seri şekilde telgrafla, ayrıca telefon veya telsiz ile seçim çevreleri de gösterilerek Yüksek Seçim Kuruluna bildirilir.
Seçim Sonuçlarının Yayımı
Madde 37 – Yukarıdaki maddenin birinci fıkrası uyarınca il seçim kurullarından bilgi verildikçe, Yüksek Seçim Kurulu bu bilgileri bekletmeden radyo ve televizyon ile derhal yayımlar.
Bütün illerden verilecek bilgiler tamamlanır tamamlanmaz, tasdikli tutanak suretlerinin alınması veya itiraz varsa bu itirazın incelenerek karara bağlanması beklenmeksizin, her partinin kazandığı milletvekili sayısı ve milletvekili seçilenlerin ad ve soyadları Yüksek Seçim Kurulunca Türkiye Radyo ve Televizyonları ile derhal yayımlanır.
Seçim sonuçlarını gösteren tutanakların bütün illerden gönderilmesi üzerine, Yüksek Seçim Kurulu, en kısa zamanda Radyo ve Televizyon ve Resmi Gazete ile ikinci bir bildiri yayımlayarak, iller ve seçim çevreleri itibariyle, milletvekili seçilenlerin ad ve soyadlarını, seçmen sayısını, oy kullanan seçmen sayısını, katılma oranını, geçerli oy pusulası sayısını her parti ile bağımsız adayların kazandıkları oy sayısını açıklar.
Devlete ait bütün ulaştırma ve haberleşme araçları, seçim kurulları arasında seçimle ilgili haber, yazı, bilgi ve malzemenin ulaştırılmasında öncelikle kullanılır.
Seçim Güvenliği
Yüksek Seçim Kurulu’nun Görev ve Yetkileri
Yüksek Seçim Kurulunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile diğer seçim kanunlarına uygun olarak seçimlerin yönetim ve denetim işlemlerinin adil ve şeffaf bir şekilde yürütülmesini sağlayacak düzenlemeleri yapan, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleyen ve kesin olarak karara bağlayan, seçim sonuçlarını güvenli ve hızlı bir şekilde kamuoyuna duyuran Anayasal bir Kuruldur.
Anayasa’da Yer Alan Görev ve Yetkileri
ı- Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapmak ve yaptırmak. (md 79/2)
ıı- Seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları incelemek ve kesin karara bağlamak. (md 79/2)
ııı- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını ve Cumhurbaşkanlığı seçim tutanaklarını kabul etmek. (md 79/2)
ıv- Ceza infaz kurumları ve tutuklu evlerinde oy kullanılması ve oyların sayım ve dökümünde seçim emniyeti açısından alınması gerekli tedbirleri tespit etmek. (md 67/5)
Seçimin veya Tutanağın İptali
Madde 39 – …bir seçim çevresinde yapılan seçimin, seçim işlemleri sebebiyle iptaline karar verildiği takdirde, o seçim çevresinde yeniden seçim yapılır ve Yüksek Seçim Kurulu seçimin iptaline dair kararla birlikte o çevrede, seçimin yapılacağını Resmi Gazete ve diğer vasıtalarla derhal ilan eder.
Bu ilandan sonra gelen doksanıncı günü takip eden ilk pazar günü oy verme günüdür.
Seçimin tümüne yönelik olarak değil de milletvekillerinden bir veya birkaçının tutanaklarının iptaline karar verildiği takdirde, tutanakları iptal olunan milletvekilleri yerine, 34 ve 35 inci madde esaslarına göre sıradaki adaya tutanak verilir.
Seçim Belgelerinin Saklanması
Madde 40- Hesaba katılan ve katılmayan ve itiraza uğramış olan oy pusulaları, sayım ve döküm cetvelleri ve milletvekilliğine seçilme tutanakları ve seçimle ilgili diğer her türlü evrak, iki yıl süre ile ilçelerde ilçe seçim kurulu başkanı, illerde il seçim kurulu başkanı tarafından saklanır ve Yüksek Seçim Kurulunun talebi olmadıkça hiçbir yere gönderilemez.
298 Sayılı Seçim Kanunu
İtiraz ve Şikayetler
Bu kanun kapsamında gösterilen kurulların ve kurul başkanlarının kesin olamayan kararlarına karşı,
Madde 110 – ‘’…seçme yeterliğine sahip yurttaşlar, siyasi partiler veya bunların tüzüklerine göre kuruluş kademelerinin başkanları veya vekilleri, müşahitler, adaylar ve Cumhuriyet Senatosu üyeleri ile milletvekilleri itiraz edebilirler.’’
Kurulların üst mercilerine yapılacak itirazlar yazılı ya da yetkililerce tutanağa geçirilmek suretiyle sözlü olarak yapılabilir.
Yazılı olarak yapılacak itirazlar seçim kurulu başkanı bulunamazsa, nöbetçi savcıya alındı belgesi ile yapılır.
Savcı yapılan itirazın kaydını işleyerek hemen seçim kurulu başkanına gönderir. Yapılan itirazların ne sebeple yapıldığını gösteren gerekçeleri belirtilmek zorundadır. Gerekçesi ve delilleri gösterilmeyen itirazlar incelemeye alınmaz.
Yüksek Seçim Kuruluna yapılacak itirazların yazılı olması lazımdır. Yüksek Seçim Kurulunun kendiliğinden veya itiraz üzerine incelemesi sonucunda vereceği kararlar kesindir.
Stj. Aleyna KISMET & Av. Selçuk ENER